Spellen: een vaardigheid met grote impact

Leestijd 3 minuten

Categorie(ën):

Spelling

[VL-L] Spellen: een vaardigheid met grote impact

We leven in een maatschappij waarin geschreven taal centraal staat. Op school en daarbuiten verloopt kennisoverdracht grotendeels via teksten. Daarom is, naast goed kunnen lezen, foutloos kunnen spellen cruciaal.

Waarom correct spellen telt

Een tekst met spelfouten leest niet makkelijker en bovendien schat de lezer de tekst lager in op kwaliteit en betrouwbaarheid. Maar ook voor de schrijver zelf is het lastig. Wie onzeker is over spelling, verliest aandacht voor de inhoud en kiest vaak alleen woorden waarvan hij de schrijfwijze kent.

Wetenschappelijk onderzoek

Toch gaat maar 4% van het wetenschappelijke onderzoek over spelling (de overige 94% gaat over lezen en ca. 2% gaat over beide), terwijl het Nederlands veel moeilijker te spellen is dan te lezen.

Volgens onderzoeker Madelon van den Boer (Universiteit van Amsterdam) en hoogleraar Elise de Bree (Universiteit Utrecht) is onze kennis over spelling nog te beperkt.

Uitdaging voor scholen

Correct spellen is niet eenvoudig – zowel het aanleren als het toepassen van de regels vraagt veel. Het loopt mis als er te weinig aandacht wordt gegeven aan voldoende spellinginstructie en/ of ondersteuning aan leerlingen met spellingproblemen. Deze kinderen hebben het extra zwaar als de begeleidende uitleg of oefenkansen tekortschieten.

Spelling is een complexe vaardigheid

Van den Boer en De Bree onderzoeken hoe lees- en spellingvaardigheden zich ontwikkelen en hoe je problemen kan aanpakken in het basisonderwijs.

Spellen vraagt om meerdere vaardigheden tegelijk:

klanken onderscheiden (fonologisch bewustzijn),
weten welke letters erbij horen,
en voldoende leeservaring om correcte woordbeelden op te slaan.

Uit onderzoek blijkt dat leesvaardigheid en spelling sterk samenhangen.

In het 1ste en 2de leerjaar voorspelt leesvaardigheid grotendeels hoe goed kinderen spellingregels toepassen.
In het 4de leerjaar speelt daarnaast ook fonologisch bewustzijn een duidelijke rol.

Tot de vaardigheden die onder fonologisch bewustzijn vallen, behoren:

Herkennen en maken van rijmwoorden (rijm)
Herkennen van woorden met dezelfde beginklank (alliteratie)
Woorden kunnen splitsen in lettergrepen (syllabificatie)
Horen en manipuleren van afzonderlijke klanken (fonemen) in woorden (fonemisch bewustzijn)
Klanken in een woord kunnen isoleren, samenvoegen (synthese), of uit elkaar halen (segmentatie)
Klanken weglaten, vervangen of toevoegen binnen woorden (manipulatie).

Toch waarschuwen de onderzoekers: spelling is géén automatisch bijproduct van lezen. Het verdient specifieke en systematische aandacht.

Factoren die helpen

Hoe goed een kind kan spellen hangt af van drie soorten kenmerken:

Kennis van het kind: uitspraak, betekenis en schrijfwijze van woorden.
Kenmerken van de woorden zelf: hoe vaak ze voorkomen, hoe uniek ze zijn, en wanneer ze worden aangeleerd.
Instructiekenmerken: de kwaliteit van de uitleg en de methode.

Volgens De Bree is spelling een geleerde vaardigheid. Zonder duidelijke uitleg en voldoende oefenkansen is het onwaarschijnlijk dat kinderen die beheersen.

Transfer en oefenen

Een opvallend probleem is dat kinderen hun spellingkennis zelden spontaan meenemen buiten de spellingles. In schrijfopdrachten of andere vakken vallen ze vaak terug op het woordbeeld, zonder de regels bewust toe te passen. Als methodes en leerkrachten weinig aandacht besteden aan die transfer, blijven kansen liggen.

Daarom is veel oefenen essentieel. Zeker leerlingen met spellingproblemen hebben meer opdrachten en herhalingen nodig dan standaardmethodes bieden. Zoals Van den Boer stelt: een moeilijk woord ken je niet na twee keer schrijven. Vooral in de middenbouw (3de-4de leerjaar) moeten leerlingen nieuwe categorieën voldoende inoefenen.