null

Eyetracking in de klas

Leestijd 5 minuten

Categorie(ën):
[VL-L] Eyetracking in de klas
Eye-tracking is een technologie die oogbewegingen volgt om leesgedrag te analyseren. Onderzoeker Carolien Knoop-van Campen van de Radboud Universiteit ziet potentieel voor gebruik in het onderwijs. Met goedkope opties zoals webcams kunnen leerkrachten inzicht krijgen in hoe leerlingen lezen. Onderzoek toont aan dat basisschoolleerlingen vaak inefficiënt lezen door alles te lezen, ongeacht het doel. Eye-tracking kan helpen bij het verbeteren van leesstrategieën en het identificeren van leesproblemen. Hoewel de technologie nog niet wijdverspreid is in scholen, kunnen leerkrachten al beginnen met bewustwording van verschillende leesstrategieën bij leerlingen. Je leest het artikel van Carolien Knoop-van Campen en Margot van der Veen hieronder online of op papier in Lexima Magazine 2025.  Een gratis gedrukt exemplaar van het magazine vraag je hier aan.

Stel je voor ...

Je hebt een superkracht die in één oogopslag laat zien hoe goed je leerlingen lezen. Het klinkt als iets uit een sciencefictionfilm, toch? Toch niet! Welkom in de wereld van eye-tracking! We spraken onderzoeker Carolien Knoop-van Campen van de Radboud Universiteit. Zij is enthousiast over deze nieuwe technologie. Wat is het? Hoe werkt het? En waarom is het de nieuwe trend voor het onderwijs? Pak een kop koffie (of thee) en lees hoe eye-tracking misschien wel je nieuwe beste vriend in de klas wordt.

Wat is het?

We beginnen met de basis. Eye-tracking is – zoals het woord al verraadt – het volgen van oogbewegingen. Want als je weet waar iemand naar kijkt, weet je ook waar hun aandacht ligt. Met een kleine nuance van Carolien. "We gaan er wel vanuit dat wat je ziet, ook wordt verwerkt in je hersenen. Maar we hebben ook allemaal wel eens naar buiten gestaard zonder echt iets te zien, toch? Hoewel we bij eye-tracking aannemen dat we aandacht en verwerking meten, benaderen we dit met een nuance.” Met deze technologie kun je dan letterlijk zien wat een leerling bekijkt, hoe lang er wordt gelezen en hoe efficiënt iemand door een tekst navigeert. Handig, toch

Eye-tracking in de klas

Hoe breng je dit naar de klas? Je zou verwachten dat eye-tracking een duur, hightech apparaat vereist. Misschien wel duurder dan je hele schoolbibliotheek. Maar volgens Carolien zijn er in de toekomst ook goedkopere opties mogelijk, bijvoorbeeld met een webcam op de computer. Webcams kunnen tegenwoordig veel meer dan alleen vergaderingen faciliteren. Ze kunnen ook de positie van je hoofd en ogen vrij nauwkeurig vastleggen. Daar hoeft het onderwijsbudget dus niet onder te lijden.

'Onderzoek toont dat leerkrachten zonder voorkennis van eye-tracking goed overweg kunnen met plaatsjes van het leesgedrag.'

Onderzoek op de basisschool

Carolien en haar collega’s van de Radboud Universiteit (prof. Dr. Eliane Segers) en Universiteit Utrecht (dr. Ellen Kok) hebben getest hoe goed deze technologie werkt bij leerlingen van de basisschool. Leerlingen uit het 5de en 6de leerjaar blijken doorgaans de hele tekst te lezen, zelfs als de leestaak hen stimuleerde om slechts een enkele paragraaf te lezen. Stel je voor dat leerlingen dit altijd blijven doen, ook als ze straks veel meer en moeilijkere teksten doornemen. Dat is helemaal niet effi ciënt. "Volwassenen lezen ook niet altijd elk woord in een tekst. Zij scannen vaak eerst de inhoud om te bepalen wat voor hen relevant is. Net zoals je op een nieuwssite de headlines bekijkt en vervolgens een bericht selecteert dat je aanspreekt. Waarom zouden we leerlingen dan niet leren om slim te lezen?”

Sommige leerkrachten herkenden het: sommigen leerden leerlingen bewust aan altijd alles te lezen, ongeacht het leesdoel. “Andere leerkrachten waren verrast. Ze dachten dat hun leerlingen juist wel efficiënt lazen doordat ze hen hadden geleerd eerst na te denken over het leesdoel en hun aanpak daarop aan te passen. Maar in het leesgedrag zagen we dat toch nog weinig terug.”

Je zou kunnen denken: Eye-tracking? Dat is niks voor mij! Maar uit het onderzoek van Carolien – in samenwerking met Universiteit Utrecht en de Open Universiteit – blijkt dat leerkrachten uit het secundair en basisonderwijs zonder enige voorkennis van eye-tracking verrassend goed overweg kunnen met plaatjes van het leesgedrag van leerlingen. Stel je dan eens voor wat er allemaal mogelijk is met een beetje extra uitleg of training!

Veelzijdigheid van eye-tracking

Carolien is niet alleen zelf actief bezig met eye-tracking op het gebied van begrijpend lezen, maar begeleidt ook twee PhD-studenten die hier verder onderzoek naar doen. Mihaela Cimpian richt zich op de fijne details van leespatronen: regelmatig versus onregelmatig lezen. “Zij gaat volgend jaar vo-scholen in om te onderzoeken hoe de leespatronen zich ontwikkelen bij leerlingen”, vertelt Carolien. Dit onderzoek kan helpen om te bepalen welke leesstrategieën bijdragen aan het succes van leerlingen in het secundair onderwijs.

Een ander mooi voorbeeld dat laat zien hoe veelzijdig eye-tracking kan zijn, toont onderzoek van Elsa Opheij. In samenwerking met Kentalis kijkt zij naar de vroege leesontwikkeling van dove en slechthorende kinderen. “Met eye-tracking kijkt ze of er meerdere wegen naar geletterdheid zijn voor deze kinderen.” Dit onderzoek kan ons leren hoe we leerlingen met gehoorverlies beter kunnen ondersteunen in hun leesproces en of er alternatieve leesroutes zijn die net zo eff ectief zijn als traditionele methoden.

Afbeeldingen Knoop-van Campen, et al., 2022
Afbeeldingen Ellen Kok, Kok & Knoop-van Campen, 2022

De toekomst van eye-tracking

We zijn nog niet op het punt dat elke school een eye-tracker (of webcam) in huis heeft, maar Carolien ziet de toekomst positief in. Ze kijkt uit naar het moment waarop leerkrachten een overzicht kunnen krijgen van het leesgedrag van hun leerlingen. Bijvoorbeeld een rapport waarin je kunt zien of je klas als een groep enthousiaste ontdekkingsreizigers de tekst stap voor stap verkent of juist selectief leest als echte ‘tekstninja's’. Met dit inzicht kan je instructies daarop aanpassen en leerlingen helpen om effi ciënter te leren lezen. Wie wil dat nu niet?

Carolien is niet alleen geïnteresseerd in wat eye-tracking voor leerkrachten kan betekenen, maar ook voor leerlingen zelf. Stel je eens voor dat een leerling zijn eigen oogbewegingen terug kan zien. “Het zou fantastisch zijn om leerlingen te laten zien hoe zij lezen. Ze kunnen er dan zelf over nadenken en hun strategieën verbeteren.” Vooral voor pubers kan dit een echte eye-opener zijn, zeker als ze moeten leren omgaan met grote hoeveelheden tekst op de middelbare school.

Wat kun je nu al doen als leerkracht?

Eye-tracking is morgen nog niet beschikbaar voor elke klas, maar dit betekent niet dat je dit moet afwachten. Een eerste stap is simpelweg: bewustwording. Leerlingen lezen allemaal anders en sommige strategieën zijn eff ectiever dan anderen. Heb je weleens gemerkt dat een leerling steeds de hele tekst doorleest, terwijl je maar om een paar antwoorden vroeg? Misschien is het dan tijd om daar eens met de klas over te praten.

Daarnaast is het belangrijk om leerlingen te leren nadenken over hoe ze lezen en niet alleen wat ze lezen. “Sommige leerlingen hebben nooit stilgestaan bij hoe ze lezen, omdat het altijd ‘vanzelf’ ging. Door ze bewust te maken van hun leesgedrag, kunnen ze veel effi ciënter gaan lezen.”

Waar gaat het heen?

De mogelijkheden van eye-tracking zijn eindeloos. Of het nu gaat om het optimaliseren van leesstrategieën, het vroegtijdig opsporen van leesproblemen of het simpelweg meer inzicht krijgen in hoe kinderen lezen. Deze technologie kan een groot verschil maken. Carolien is optimistisch. “We weten nog lang niet alles, maar de inzichten die we nu hebben, kunnen een verschil maken in het onderwijs.”

Ben je nieuwsgierig geworden naar hoe eye-tracking jouw klas kan helpen? Of heb je interesse om mee te doen aan onderzoek? Carolien staat altijd open voor leerkrachten die willen meedenken over praktische toepassingen. Wie weet, heb jij straks wel de nieuwste superkracht in de klas!

Over de onderzoeker

Dr. Carolien Knoop-van Campen is universitair docent bij het Behavioural Science Institute van de Radboud Universiteit. Haar onderzoeksgebied omvat dyslexie, multimedia leren, leesstrategieën, adaptieve onderwijstechnologieën en dashboards. Carolien vindt het belangrijk om de potentie van kinderen aan te spreken en is daarom geïnteresseerd in het lees- en leerproces. Ze onderzoekt dit o.a. door middel van eye-tracking. Ze is ook werkzaam binnen het Nationaal Onderwijslab AI. Aansluiting bij de praktijk speelt een belangrijke rol in haar onderzoek.

Meer weten? Kijk op www.carolienknoopvancampen.nl of e-mail carolien.knoop-vancampen@ru.nl.